Τράνζιτο, της Άννας Ζέγκερς

Η ζωή κύκλους κάνει και ανάμεσα στα άλλα η Λογοτεχνία τους καταγράφει. Κάτι τέτοιο συμβαίνει και με το βιωματικό μυθιστόρημα της Γερμανίδας Ζέγκερς που περιγράφει ένα κομμάτι της ιστορίας που έχει να κάνει με την εξορία, την προσφυγιά που προκάλεσε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. 

Εξαιρετικά επίκαιρο στις μέρες μας, με το προσφυγικό της Συρίας να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας, καθώς θεωρείται ως η μεγαλύτερη μετακίνηση ανθρώπων μετά τον τελευταίο μεγάλο πόλεμο. 

Ο τόπος είναι η Μασσαλία του 1940. Η Γαλλία έχει συνθηκολογήσει και είναι ζήτημα χρόνου τα γερμανικά στρατεύματα να φτάσουν στο λιμάνι της Μεσογείου, εκεί που βρίσκονται εγκλωβισμένοι χιλιάδες άνθρωποι όλων των ηλικιών, όλων των εθνοτήτων, προκειμένου να αποκτήσουν το πολυπόθητο Τράνζιτο για μια άλλη χώρα, μακριά απ' τον πόλεμο και την φρίκη. 

Μασσαλία 1940. Το... χοτ σποτ της εποχής είναι το αμερικάνικο προξενείο όπου συρρέουν ουρές προσφύγων για ένα τράνζιτο.

Εκεί φτάνει και ο ήρωας της Ζέγκερς, Γερμανός στην καταγωγή, αντιναζί, πρώην αιχμάλωτος σε στρατόπεδο στη βόρεια Γαλλία. Είναι τόσο καλό το στήσιμο του χαρακτήρα και αποτυπώνεται τόσο σωστά η ψυχολογία του και ο εσωτερικός του κόσμος που απ' τις πρώτες σελίδες αναρωτιόμουν αν αυτό το βιβλίο το έχει γράψει όντως γυναίκα και όχι άνδρας. Ένα το κρατούμενο.
Από εκεί και πέρα: Η περιγραφή της Μασσαλίας είναι διεισδυτική στο μέγιστο βαθμό, όχι μόνο σε τοπογραφικές λεπτομέρειες, αλλά κυρίως στην ατμόσφαιρα που αποπνέει και που δεν είναι άλλη απ' την απειλή του θανάτου, την αγωνία της διαφυγής, το μεγάλο ερώτημα για την επόμενη μέρα. Η Μασσαλία μυρίζει ανθρώπινη απελπισία, καψαλισμένη απ' τους καπνούς του πολέμου που μαίνεται στη γηραιά Ήπειρο. Παράλληλα, οι συνοδευτικοί χαρακτήρες του ήρωα είναι ξεχωριστοί, ο καθένας με τον δικό του τρόπο. Ίσως επειδή ο άνθρωπος ξεχωρίζει όταν παλεύει να βγει σώος απ' τον όλεθρο. Δύο τα κρατούμενα. 
Το γεγονός ότι η ίδια η Ζέγκερς βρέθηκε στην ίδια μοίρα την περίοδο του πολέμου, περιμένοντας το δικό της Τράνζιτο για μια άλλη ήπειρο, μετατρέπει το βιβλίο σε μια ουσιαστική προσωπική μαρτυρία διανθισμένη με λογοτεχνικές αρετές. Τρία τα κρατούμενα.

Το πλοίο «Capitane Paul Lemerle» που μετέφερε χιλιάδες πρόσφυγες απ' τη Μασσαλία στα χρόνια του πολέμου. Με αυτό ταξίδεψε και η Άννα Ζέγκερς για την Μαρτινίκα και αμέσως μετά για τη Νέα Υόρκη το 1941.

Εκεί όμως που το βιβλίο αποθεώνει τον ήρωα και την ιστορία του και το μετατρέπει σε πραγματικό λογοτεχνικό κομψοτέχνημα είναι το γεγονός πως αυτός ουσιαστικά δεν επιθυμεί να εγκαταλείψει την ήπειρό του, παρά το γεγονός ότι έχει τη δυνατότητα να το κάνει. Γι' αυτό και βρίσκει του κόσμου τις δικαιολογίες κάθε φορά προκειμένου να παραμείνει στη Μασσαλία ή στην κοντινή γαλλική εξοχή και στην ανάγκη, να αντισταθεί στους Ναζί. 
Τελευταίο, αλλά σε καμία περίπτωση ασήμαντο στοιχείο στην εξέλιξη της ιστορίας, είναι ο έρωτας. Ο έρωτας που βιώνει ο αφηγητής για μια γυναίκα που βρίσκεται στο πλευρό ενός άλλου άνδρα. 
Υπάρχουν κομμάτια στο βιβλίο που ίσως χρειαστεί να διαβαστούν ξανά και ξανά, προκειμένου ο αναγνώστης να γίνει πραγματικός κοινωνός της ψυχολογίας ενός κυνηγημένου, ενός εξόριστου, ενός πρόσφυγα. Ενός ανθρώπου που άφησε τα πάντα πίσω του γιατί δεν μπορούσε να κάνει διαφορετικά. Ενός ανθρώπου που θα ήθελε να μείνει να πολεμήσει -και βαθιά μέσα του το επιθυμεί έως την τελευταία στιγμή- αλλά που την ίδια στιγμή είναι έρμαιο ανώτερων δυνάμεων απ' τον ίδιο, δυνάμεων που παρασύρουν τα πάντα και τα σπρώχνουν στη θάλασσα, εκεί που άλλοτε περιμένουν τα πλοία της διαφυγής (όλο και πιο σπάνια πια) και άλλοτε οι άνθρωποι είναι εκείνοι που αδημονούν για μιαν είδηση ελευθερίας, ανακούφισης, ένα τράνζιτο στα χέρια τους, μιαν ελπίδα...

ΤΡΑΝΖΙΤΟ
της Άννας Ζέγκερς
σελ. 304-εκδ. Άγρα
μτφ. Γιώργος Δεπάστας