«Υποτροπή 1938» και «Βερολίνο 1933» των Μικαέλ Φεσέλ και Ντανιέλ Σνεντερμάν




Είναι η πρώτη φορά που το ιστολόγιο φιλοξενεί δύο βιβλία σε μια παρουσίαση, το «Υποτροπή: 1938» του καθηγητή φιλοσοφίας στην Ecole Polytechnique Μικαέλ Φεσέλ και το «Βερολίνο 1933: η στάση του διεθνούς Τύπου μπροστά στον Χίτλερ», του δημοσιογράφου Ντανιέλ Σνεντερμάν.

Ο λόγος είναι απλός. Και οι δύο συγγραφείς ασχολήθηκαν με σημαντικό κομμάτι του Τύπου της δεκαετίας του 30, λίγο πριν το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ο πρώτος στην «Υποτροπή» ασχολήθηκε με δημοσιεύματα γαλλικών εφημερίδων, ο δεύτερος αναλώθηκε μια μια περισσότερο επίπονη έρευνα, ανασύροντας άρθρα και ρεπορτάζ από αμερικανικές, αγγλικές και γαλλικές εφημερίδες. Στόχος του πρώτου ήταν να αναδείξει την κατάσταση που επικρατούσε στην Γαλλία λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, στόχος του δεύτερου ήταν να καταγράψει την αφωνία (πλην συγκεκριμένων εξαιρέσεων) των ξένων δημοσιογράφων που βρέθηκαν στο Βερολίνο τα χρόνια της κυριαρχίας του Αδόλφου Χίτλερ.

Είναι δύο διαφορετικά θέματα με κοινή αφετηρία. Ο λόγος είναι προφανής: η σκιά του ναζισμού που απλώνεται στην Ευρώπη και μοιραία αφήνει τίποτε ανεπηρέαστο. Το βιβλίο του Φεσέλ δίνει έμφαση στην πολιτική και κοινωνική κατάσταση της Γαλλίας του 1938, όπως αποτυπώνεται μέσα από τα δημοσιεύματα των εφημερίδων της. Στην άνοδο του Νταλαντιέ στην εξουσία, στην καταδίκη των αριστερών δυνάμεων και του Εβραίου πρωθυπουργού Λέον Μπλουμ, στη δύναμη του ακροδεξιού Τύπου που γνωρίζει μέρες δόξας εκείνη την περίοδο, στις κοινωνικές ανακατατάξεις που διενεργούνται υπό το πρίσμα ενός φόβου ότι η Γαλλία σύντομα θα βρεθεί ξανά στα χαρακώματα, όσο κι αν προσπαθεί να το αποφύγει.

Ο Σνεντερμάν από την πλευρά του «παρακολουθεί» τις αντιδράσεις του διεθνούς Τύπου από τη στιγμή που ο Χίτλερ ανακηρύσσεται ο νέος καγκελάριος της Γερμανίας έως και το 1939, τη χρονιά που πραγματοποιείται η εισβολή στην Πολωνία και ξεκινά ο πόλεμος.

Ένα βασικό στοιχείο που συναντούμε και στους δύο συγγραφείς είναι ότι η έρευνά τους προέκυψε μέσα από τη σύγχρονη επικαιρότητα και τη διαμορφούμενη κατάσταση των πραγμάτων.

«Ο φασισμός δεν είναι ένα ατύχημα της Ιστορίας, που συνέβη κατά τύχη και ανήκει οριστικά στο παρελθόν. Αυτή η ιδεολογία ορίζει μια κινητοποίηση ενεργειών και μια ριζοσπαστικοποίηση συνειδήσεων που είναι εχθρικές σε ό,τι είναι χειραφετικό και εξισωτικό στη νεωτερικότητα. Έχουμε τελειώσει οριστικά με αυτά; Δεν το νομίζω. Δεν έχουμε αλλάξει εποχή, στον βαθμό που θα αναμετριόμαστε ακόμη με βίαιες αντιδράσεις στις επαγγελίες του Διαφωτισμού. Δεν είναι επομένως παράλογο να μιλάμε για "αναλογίες" ή, για να επαναλάβω τον τίτλο του βιβλίου, για "υποτροπή" μεταξύ των δύο περιόδων», λέει σε συνέντευξή του στην Monde ο Φεσέλ.

Ο Σνεντερμάν, μιλώντας πριν λίγο καιρό στην Κυριακάτικη «Αυγή», ανέφερε πως αφορμή να γράψει το βιβλίο ήταν η εκλογή Τραμπ στις ΗΠΑ. «Ήταν κάτι που οι δημοσιογράφοι θεωρούσαν "απίθανο" και που αντιμετώπιζαν προεκλογικά με γέλια. Αυτά τα γέλια με ακολουθούσαν», γράφει. Για τον ίδιο δεν μπορεί να συγκριθεί ο Τύπος της εποχής εκείνης με τον σημερινό. «Εκείνο που πιστεύω όμως είναι ότι μπορεί να υπάρξει σύγκριση μεταξύ των μηχανισμών», λέει και ποιός μπορεί να του ρίξει άδικο σ' αυτό;

Η Γερμανία του 1933 είναι η χώρα των SA των ταγμάτων ασφαλείας, των πρώτων στρατοπέδων συγκέντρωσης «προκειμένου να εξασφαλιστεί η... ασφάλεια κομμουνιστών, σοσιαλιστών, Εβραίων» και όλων εκείνων που διαφωνούν με το ναζιστικό καθεστώς και οι οποίοι κινδυνεύουν από τον... λαό όντας ελεύθεροι. Είναι η χώρα που η ναζιστική βία, τα πογκρόμ εναντίον εκείνων που δεν ασπάζονται τον εθνικοσοσιαλισμό απειλούν να γίνουν η νέα «κανονικότητα», πράγμα που θα συμβεί τα επόμενα χρόνια.

Στη Γαλλία του 1938 πάλι η δημοκρατία κλονίζεται και η χώρα έρχεται σε ρήξη με την κοινωνική και οικουμενική της κλίση. «Η οριστική παραίτηση του Λαϊκού Μετώπου και η άνοδος στην εξουσία του Νταλαντιέ (που είχε συμμαχήσει με τη Δεξιά) σηματοδοτούν μια επιτάχυνση της διαδικασίας αποδυνάμωσης της δημοκρατίας στη Γαλλία», τονίζει ο Φεσέλ. Η προσφυγή σε νομοθετικά διατάγματα γίνεται συστηματικά, το κοινοβούλιο δεν ψηφίζει πλέον παρά μόνο για να παραχωρήσει πλήρη εξουσία στην κυβέρνηση. Το 1938 όλη η εξουσία περνάει στα χέρια της κυβέρνησης. Ακόμη και οι Συμφωνίες του Μονάχου δεν θα συζητηθούν στο κοινοβούλιο. Η συγκέντρωση της εξουσίας φτάνει στην κορύφωσή της τον Νοέμβριο, με τα διατάγματα για την εργατική νομοθεσία και για τη μετανάστευση, που δεν θα αποτελέσουν θέμα καμιάς συζήτησης. Το επιχείρημα της κυβέρνησης είναι πάντοτε το ίδιο: μπροστά στις εξωτερικές απειλές, σε μια Ευρώπη όλο και περισσότερο παγκοσμιοποιημένη, η Γαλλική Δημοκρατία οφείλει να παίρνει αυταρχικά μέτρα.

Και ο Τύπος; Τί κάνει ο Τύπος απέναντι σε αυτά τα γεγονότα; Δυστυχώς, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων δεν ανταποκρίνεται στο ρόλο του. Ο γαλλικός Τύπος στην «Υποτροπή» πλην των αριστερών εφημερίδων συναινεί με τον τρόπο του στα όσα συμβαίνουν στη χώρα, υπακούει στην «κανονικότητα», ανταγωνίζεται με επιτυχία την παρακμή των θεσμών. Στο «Βερολίνο 1933» οι ξένοι ανταποκριτές που σηκώνουν κεφάλι απελαύνονται με συνοπτικές διαδικασίες. Δεν είναι όμως αυτό το μοναδικό πρόβλημα. Οι ιδιοκτήτες των μεγάλων εφημερίδων και των πρακτορείων ενημέρωσης επιμένουν να «χαϊδεύουν» τον Χίτλερ, είτε υποτιμώντας τη δύναμή του είτε επειδή αρνούνται να αντικρίσουν τη ζοφερή πραγματικότητα που αναδύεται εμπρός τους. Κάτι που σε μεγάλο βαθμό συνέβη και στη χώρα μας πριν από μερικά χρόνια με την άνοδο της Χρυσής Αυγής και τη στάση σημαντικής μερίδας του εγχώριου Τύπου απέναντι σ' αυτό το φαινόμενο. 

Διάβασα το ένα βιβλίο μετά το άλλο, καθαρά από τύχη. Η αποτύπωση των γεγονότων στις σελίδες τους, πόσο μάλλον για έναν δημοσιογράφο, είναι καθηλωτική. Νομίζω ότι η φράση του Γάλλου συγγραφέα Ζορζ Μπερνανός, «δεν είμαστε εμείς που επιστρέφουμε στο παρελθόν, αλλά είναι το παρελθόν που απειλεί να ξανάρθει σε μας» (περιλαμβάνεται στην εισαγωγή της «Υποτροπής»), περιγράφει ακριβώς το στίγμα των δύο βιβλίων για την πιο σκοτεινή ίσως περίοδο της ιστορίας του κόσμου.

ΥΠΟΤΡΟΠΗ 1938, του Μικαέλ Φεσέλ
σελ. 200, μτφ. Δημοσθένης Αναγνωστόπουλος - Παπαδάτος
και
ΒΕΡΟΛΙΝΟ 1933, του Ντανιέλ Σνεντερμάν
σελ. 448. μτφ. Γιώργος Καράμπελας

Και τα δύο βιβλία κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πόλις. 









Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Οι κυρίες στην ακτή

Ήταν μια τέλεια μέρα...

Ημερήσια Διάταξη, του Ερίκ Βυιγιάρ