Ο Ιστός της Αράχνης, του Γιόζεφ Ροτ

"Οι εργάτες απεργούσαν... Μπροστά στα τρόφιμα, μέσα στις αστραφτερές βιτρίνες τεντώνονταν αποστεωμένοι λαιμοί, γυάλιζαν μάτια πεταγμένα έξω απ' τις κόγχες τους, αδύναμες γροθιές σφίγγονταν μέσα σε σχισμένες τσέπες...
Στα κοινοβούλια επιπόλαια άτομα έβγαζαν λόγους. Υπουργοί ήταν έρμαιο στα χέρια των υπαλλήλων τους και όμηροί τους. Εισαγγελείς εκπαιδεύονταν σε ομάδες εφόδου. Δικαστές διέλυαν συγκεντρώσεις. Γυρολόγοι εθνικιστές ρήτορες εμπορεύονταν ηχηρές φράσεις. Πανούργοι Εβραίοι πλήρωναν. Φτωχοί Εβραίοι τσακίζονταν στο ξύλο. Κληρικοί κήρυσσαν το φόνο. Τα κόμματα έχαναν οπαδούς. Οι ξένες γλώσσες ήταν μισητές...
Ξένοι φτύνονταν. Πιστοί σκύλοι σφάζονταν. Δάσκαλοι έδερναν από πείνα και οργή. Εφημερίδες απέδιδαν κτηνωδίες στον εχθρό. Γυμνασιόπαιδα πυροβολούσαν. Φοιτητές πυροβολούσαν. Αστυνομικοί πυροβολούσαν. Τα μικρά αγόρια πυροβολούσαν. Ήταν ένα έθνος που πυροβολούσε..."

Δημοκρατία της Βαϊμάρης, αρχές της δεκαετίας του 1920. Ο μέγιστος Γιόζεφ Ροτ με το πρώτο του μυθιστόρημα "Ο Ιστός της Αράχνης" το οποίο δημοσιεύτηκε σε συνέχειες σε μια αυστριακή εφημερίδα "προφητεύει" τα μελλούμενα, την επέλαση του εθνικοσοσιαλισμού στην πληγωμένη - απ' τη συνθήκη των Βερσαλλιών - και πεινασμένη (απ' την κατεστραμμένη Οικονομία) Γερμανία. 

Ανοίγω μια παρένθεση και παραθέτω τα λόγια του βρετανού οικονομολόγου Τζον Κέϋνς στο περιθώριο εκείνης της Συνθήκης: 

"Το Συμβούλιο των Τεσσάρων (Γαλλία, ΗΠΑ, Μ. Βρετανία, Ιταλία) δεν έδωσε καμμία σημασία σ΄ αυτά τα ζητήματα, καθώς άλλα είχαν στο νου τους: Ο Κλεμανσώ πως να συντρίψει την οικονομική ζωή του εχθρού του, ο Λόυντ Τζορτζ πως να κλείσει μια συμφωνία για να επιστρέψει με κάτι που θα γινόταν αποδεκτό για μια εβδομάδα, ο Πρόεδρος πως να μη κάνει τίποτε που δεν θα ήταν δίκαιο. Είναι εκπληκτικό το γεγονός, ότι τα θεμελιώδη προβλήματα μιας Ευρώπης που λιμοκτονούσε και διαλυόταν μπρος στα μάτια τους, ήταν το μόνο ζήτημα που δεν ήταν ικανό να διεγείρει το ενδιαφέρον των Τεσσάρων. Οι αποζημιώσεις ήταν η μόνη τους παρέκκλιση προ το χώρο της οικονομίας και τις προσέγγισαν σαν να ήταν πρόβλημα θεολογικό, πολιτικό, ψηφοθηρικό και, εν πάση περιπτώσει, από κάθε άλλη άποψη εκτός απ΄ αυτή που αφορούσε το οικονομικό μέλλον των Κρατών των οποίων το μέλλον διαχειρίζονταν.

Οι άνθρωποι δεν είναι πάντοτε διατεθειμένοι να πεθάνουν ήσυχα. Διότι η λιμοκτονία, που σε ορισμένους φέρνει λήθαργο και την ανημπόρια της απόγνωσης, σε άτομα διαφορετικού ταμπεραμέντου προξενεί τη νευρική αστάθεια της υστερίας και τρελή απόγνωση. Κι αυτοί στην απελπισία τους μπορεί να ανατρέψουν τα υπολείμματα οργάνωσης και να καταποντίσουν τον ίδιο τον πολτισμό στη προσπάθειά τους να ικανοποιήσουν όπως μπορούν τις κυρίαρχες ανάγκες του ατόμου".

Σ' αυτή τη χώρα, σ' αυτή την Ευρώπη ζει και δρα ο ήρωας του Ροτ. Πρόκειται για τον πρώην ανθυπολοχαγό του πάλαι πότε αυτοκρατορικού στρατού, Τέοντορ Λόζε ο οποίος πλέον εργάζεται ως δάσκαλος στο σπίτι των Εφρούσι, πλούσιων Εβραίων κοσμηματοπωλών. 

Η ζωή του είναι μίζερη, η καταπίεση δεδομένη. Για τη μητέρα του και τις αδελφές του είναι ένας άχρηστος καθώς αν είχε σκοτωθεί στον πόλεμο που προηγήθηκε, θα είχαν έστω να περηφανεύονται για το χαμό του στη μάχη. Κάθε γερμανικό σπίτι είναι ταπεινωμένο και το αίμα των κατοίκων του βράζει για την Κοινωνία των Εθνών, την επάρατη Ευρώπη που απεργάζεται τον αφανισμό της Γερμανίας. 

Ο Ροτ πλέκει με μαεστρία τον ιστό στον οποίο θα τυλιχτεί ο ήρωάς του. Απ' τη μια η πληγωμένη εθνική υπερηφάνεια, απ' την άλλη η προσωπική συντριβή του Τέοντορ που αισθάνεται "άχρηστος", "ανίκανος" ν' αντιδράσει και αισθάνεται ξένος στην ίδια του την πατρίδα. 

Το έδαφος είναι έτοιμο να καρπίσει. Λείπει ο σπόρος. Ο σπόρος του μίσους, της εκδίκησης, του αφανισμού, ο σπόρος του εθνικοσοσιαλισμού. Δειλά, δειλά, σιγά, σιγά, γνωρίζεται με τους κατάλληλους ανθρώπους. Μπλέκεται στον ιστό όλο και περισσότερο προσπαθώντας να "φανεί", να γίνει "κάποιος", να βγει απ' την απραξία που τον σκοτώνει μέρα με τη μέρα. Θέλει τ' όνομά του να γραφτεί στις εφημερίδες, θέλει ν' αποδείξει πόσο καλός Γερμανός είναι, θέλει να ξαναστήσει τη Γερμανία απ' τις στάχτες της, θέλει ν' αποκτήσει χρήματα, θέλει να διώξει όλους εκείνους που απομυζούν τη χώρα του, θέλει, θέλει...

Το πρώτο έγκλημα είναι το δύσκολο. Όλα γίνονται περισσότερο εύκολα μετά. Και εδώ κρύβεται η μαεστρία του Ροτ. Κάνει τον ήρωά του να πιστεύει ότι εκείνος είναι η αράχνη που στήνει τον ιστό της περιμένοντας τα θύματά της, ενώ απ' την αρχή το θύμα είναι ο ίδιος, παγιδευμένος στον ιστό μιας ιδεολογίας που θα επιφέρει την απόλυτη καταστροφή. 

Η γραφή του Ροτ μοιάζει με ξυράφι. Δεν διεκδικεί λογοτεχνικές δάφνες, αποτελείται από μικρές, κοφτερές προτάσεις, με λέξεις ωμές που αποτυπώνουν την πραγματικότητα και μόνο. Ίσως οφείλεται στην ιδιότητα του δημοσιογράφου την οποία είχε ο Ροτ για χρόνια και απ' την οποία ζούσε. Παρ' όλα αυτά ο αναγνώστης θα υποκλιθεί στον ρεαλισμό τους. Παραθέτω χαρακτηριστικό παράδειγμα: Κάποια στιγμή ο Λόζε, ως επικεφαλής ενός παρακρατικού τάγματος εφόδου (τι μας θυμίζει άραγε αυτό;) καλείται να καταστείλει την απεργία των εργατών γης στο υποστατικό ενός πλούσιου, ημίτρελου γαιοκτήμονα. Το καταφέρνει αμολώντας τα σκυλιά του που διψάνε για αίμα και αφήνουν πίσω τους 18 εργάτες νεκρούς. Μετά τη μάχη λοιπόν...

"Όσοι πέθαναν ρόγχαζαν. Οι ζωντανοί σιωπούσαν... Ψηλά στον αέρα κορυδαλλοί τερέτιζαν. Ένας μπούμπουρας βόμβιζε σαν μεγάλη σβούρα. Από μακριά ακούστηκε το γάβγισμα ενός σκύλου. Οι καμπάνες της εκκλησιάς του χωριού αντήχησαν βροντερές..."

Ο ΙΣΤΟΣ ΤΗΣ ΑΡΑΧΝΗΣ

του Γιόζεφ Ροτ

σελ. 186 - εκδ. Κριτική

μτφ. Τούλα Σιέτη 

*"Επιστρέφω σε μια χώρα που το νεοναζιστικό κόμμα είναι τρίτο στη Βουλή", είπε ο υπ. Οικονομικών Γιάννης Βαρουφάκης στον γερμανό ομόλογό του Β. Σόϊμπλε πριν από 2 εβδομάδες όταν άρχισε να διαφαίνεται η αδιαλλαξία της Γερμανίας στο ζήτημα του ελληνικού χρέους. Η Ιστορία διδάσκει σίγουρα... Αρκεί να θες να την ακούς... 

** Τέσσερα στα τέσσερα για τον Ροτ. Πρόκειται για μέγιστο συγγραφέα σε ό,τι κι αν έχω διαβάσει απ' αυτόν. "Εμβατήριο Ραντέτσκυ", "Hotel Savoy", "Η Εξομολόγηση ενός Δολοφόνου μέσα στη Νύχτα".