Τα Τυφλά Ηλιοτρόπια, του Αλμπέρτο Μέντεθ
Τέσσερις ιστορίες απ' τον Ισπανικό Εμφύλιο που συγκλονίζουν τον αναγνώστη με την αυθεντικότητά τους και το δυνατό, συμπυκνωμένο γράψιμο του Μέντεθ, ενός ανθρώπου που δεν εξέδωσε τίποτε άλλο στη ζωή του παρά μόνο αυτές.
Οι λέξεις του Μέντεθ αφηγούνται 4 ήττες, μία για κάθε χρονιά, απ' το 1939 έως το 1942. Ο Εμφύλιος έχει τελειώσει και η Ισπανία ζει μέσα στη φρίκη του φασιστικού καθεστώτος.
Στην πρώτη ιστορία-ήττα παρακολουθούμε την πορεία ενός λοχαγού του Φρανκικού στρατού, ο οποίος πήγε στον πόλεμο για να «προστατέψει όσα ήταν δικά του». Καλλιεργημένος, γόνος εύπορης οικογένειας θα αναλάβει πόστο στον ανεφοδιασμό των στρατευμάτων και δεν θα βρεθεί ποτέ στην πρώτη γραμμή, δεν θα πυροβολήσει, δεν θα τραυματιστεί, απλώς και μόνο θα επιλέξει να παραδοθεί στους δημοκρατικούς, ελάχιστες ώρες πριν η Μαδρίτη πέσει στα χέρια του Φράνκο.
Αυτή και μόνο η τεράστια αντίθεση (ποιός παραδίδεται όταν η πλευρά στην οποία ανήκει κερδίζει τον πόλεμο;) γίνεται ο σπόρος για να ανθίσει μια κορυφαία αντιπολεμική ιστορία με άπειρες προεκτάσεις. Ο λοχαγός αντιμετωπίζεται απ' τους δικούς του πλέον ως προδότης του καθεστώτος και καταδικάζεται σε θάνατο. Στις ατέλειωτες ώρες της φυλακής σκέφτεται πως η μεγαλύτερη ήττα των φρανκικών θα ήταν να μην γίνει ποτέ αυτός ο πόλεμος εξ αρχής, να παραδοθούν οι δημοκρατικοί, γιατί τότε, δεν θα υπήρχε πόλεμος και δίχως πόλεμο δεν υπάρχει δόξα, δίχως δόξα δεν υπάρχουν νικητές και ηττημένοι.
Στη δεύτερη ιστορία-ήττα, ο αναγνώστης διαβάζει το ημερολόγιο ενός ποιητή που κατέφυγε στα βουνά με την αγαπημένη του που είναι έγκυος στο παιδί τους. Στόχος τους είναι να περάσουν τα σύνορα, αλλά εγκλωβίζονται σε μια καλύβα και τους προλαβαίνει ο χειμώνας.
Η αγαπημένη του θα πεθάνει στη γέννα, ωστόσο το βρέφος θα ζήσει και όχι μόνο θα ζήσει αλλά οι κραυγές του είναι τόσο έντονες που θρυμματίζουν την παγωμένη σιωπή του χιονιού -και του θανάτου- αναγκάζοντας τον συντετριμμένο πατέρα να αναζητήσει τρόπους να το ταϊσει. Το ημερολόγιο καταγράφει την προσπάθεια της επιβίωσης αλλά και της διαχείρισης της ήττας. «Ο θάνατος δεν είναι μεταδοτικός, η ήττα, ναι», γράφει στις σελίδες του.
Στην τρίτη ιστορία-ήττα μεταφερόμαστε σε μια φυλακή όπου γνωρίζουμε τον Χουάν, στρατιώτη υγειονομικού του δημοκρατικού στρατού που ανακρίνεται από έναν φασίστα συνταγματάρχη. Ο μοναδικός λόγος που ο Χουάν δεν έχει ακολουθήσει την πορεία προς το εκτελεστικό απόσπασμα όπως εκατοντάδες άλλοι ηττημένοι συγκρατούμενοί του, είναι επειδή κατά τη διάρκεια του πολέμου έτυχε να συναντήσει τον γιο του συνταγματάρχη, όταν τον είχαν συλλάβει οι δημοκρατικοί. Οι μέρες λοιπόν περνούν με ανακρίσεις που δεν έχουν να κάνουν με την αναζήτηση κάποιας ομολογίας, αλλά με εξιστόρηση όσων γνωρίζει ο Χουάν για την μοίρα του αιχμάλωτου γιου.
Παρά το γεγονός ότι ο γιος του ανακριτή ήταν ένα καθίκι πρώτης τάξεως, ο Χουάν τον παρουσιάζει ως γνήσιο πατριώτη, έναν πραγματικό πολεμιστή, πιστό στις ιδέες του για μια ένδοξη Ισπανία. Χτίζοντας ψεύτικες ιστορίες, κερδίζει μέρες, καθώς ο πατέρας που δεν γνωρίζει ότι ο γιος του έχει ήδη εκτελεστεί απ' τους δημοκρατικούς, θέλει λοιπόν ν' ακούει τις ιστορίες ξανά και ξανά, μιας και αυτές είναι ο μοναδικός σύνδεσμος με το αγνοούμενο παιδί του. Και οι μέρες περνούν ώσπου...
Στην τέταρτη και τελευταία ιστορία-ήττα -και ίσως την πιο δυνατή απ' όλες- η οποία έδωσε και τον τίτλο στο βιβλίο,
ο αναγνώστης μεταφέρεται στη Μαδρίτη του 1942, εκεί που ζουν ο Ρικάρντο με την Ελένα και τον γιο τους Λορένθο. Ο Ρικάρντο για τις Αρχές είναι αγνοούμενος και κρύβεται στο σπίτι απ' όπου δεν βγαίνει ποτέ.
Την καθημερινότητα σπάει το ενδιαφέρον που δείχνει ένας μοναχός, δάσκαλος του Λορένθο και πιστός φρανκικός, για το μικρό αγόρι και στη συνέχεια για την μητέρα του. Ένα ενδιαφέρον που ξεδιπλώνεται σελίδα με τη σελίδα και αναδεικνύει το μεγάλο ταλέντο του Μέντεθ στην ψυχογράφηση των ηρώων του. Η ιστορία απλώνεται με την μαεστρία που η αράχνη υφαίνει τον ιστό της. Ο αναγνώστης απ' τη μια διαβάζει τις εξομολογήσεις του ιερέα προς τον Θεό, εξομολογήσεις που αποκαλύπτουν την καταπιεσμένη του φύση, την θρησκοληψία του, την ροπή προς την αμαρτία, την ανάγκη του να ξεριζώσει από μέσα του όλα όσα έκανε στη διάρκεια του Εμφυλίου. Ένας άτακτος σωρός από εμμονές, αντιθέσεις, ενοχές, πασπαλισμένος με λατινικές ρήσεις και μια δοκιμαζόμενη για τα καλά πίστη.
Απ' την άλλη έχουμε τον συγγραφέα που εμβόλιμα αφηγείται την ιστορία και η τρίτη ματιά έρχεται απ' τον μικρό Λορένθο που αναπολεί κάποια χρόνια μετά εκείνες τις μέρες, τον πατέρα του, την μητέρα του, τον μοναχό-δάσκαλο που τον τιμώρησε ένα πρωί γιατί δεν τραγούδησε τον φρανκικό ύμνο παρέα με τα υπόλοιπα παιδιά.
Το βιβλίο αυτό δεν το αφήνεις εύκολα απ' τα χέρια σου. Έχει δύναμη, έχει ψυχή, έχει ύφος, έχει λέξεις σωστά τοποθετημένες, ικανές να οργώσουν το μυαλό, την ψυχή, την καρδιά του αναγνώστη. Το βιβλίο του Μέντεθ ανήκει στην κατηγορία που ονομάζουμε «κλασική λογοτεχνία».
ΤΑ ΤΥΦΛΑ ΗΛΙΟΤΡΟΠΙΑ
του Αλμπέρτο Μέντεθ
σελ. 200-εκδ. Πάπυρος, σειρά Letras
μτφ. Κωνσταντίνος Παλαιολόγος (εξαιρετική μετάφραση απ' τον καθηγητή νεοελλ. σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Γρανάδα)
Οι λέξεις του Μέντεθ αφηγούνται 4 ήττες, μία για κάθε χρονιά, απ' το 1939 έως το 1942. Ο Εμφύλιος έχει τελειώσει και η Ισπανία ζει μέσα στη φρίκη του φασιστικού καθεστώτος.
Στην πρώτη ιστορία-ήττα παρακολουθούμε την πορεία ενός λοχαγού του Φρανκικού στρατού, ο οποίος πήγε στον πόλεμο για να «προστατέψει όσα ήταν δικά του». Καλλιεργημένος, γόνος εύπορης οικογένειας θα αναλάβει πόστο στον ανεφοδιασμό των στρατευμάτων και δεν θα βρεθεί ποτέ στην πρώτη γραμμή, δεν θα πυροβολήσει, δεν θα τραυματιστεί, απλώς και μόνο θα επιλέξει να παραδοθεί στους δημοκρατικούς, ελάχιστες ώρες πριν η Μαδρίτη πέσει στα χέρια του Φράνκο.
Αυτή και μόνο η τεράστια αντίθεση (ποιός παραδίδεται όταν η πλευρά στην οποία ανήκει κερδίζει τον πόλεμο;) γίνεται ο σπόρος για να ανθίσει μια κορυφαία αντιπολεμική ιστορία με άπειρες προεκτάσεις. Ο λοχαγός αντιμετωπίζεται απ' τους δικούς του πλέον ως προδότης του καθεστώτος και καταδικάζεται σε θάνατο. Στις ατέλειωτες ώρες της φυλακής σκέφτεται πως η μεγαλύτερη ήττα των φρανκικών θα ήταν να μην γίνει ποτέ αυτός ο πόλεμος εξ αρχής, να παραδοθούν οι δημοκρατικοί, γιατί τότε, δεν θα υπήρχε πόλεμος και δίχως πόλεμο δεν υπάρχει δόξα, δίχως δόξα δεν υπάρχουν νικητές και ηττημένοι. Στη δεύτερη ιστορία-ήττα, ο αναγνώστης διαβάζει το ημερολόγιο ενός ποιητή που κατέφυγε στα βουνά με την αγαπημένη του που είναι έγκυος στο παιδί τους. Στόχος τους είναι να περάσουν τα σύνορα, αλλά εγκλωβίζονται σε μια καλύβα και τους προλαβαίνει ο χειμώνας.
Η αγαπημένη του θα πεθάνει στη γέννα, ωστόσο το βρέφος θα ζήσει και όχι μόνο θα ζήσει αλλά οι κραυγές του είναι τόσο έντονες που θρυμματίζουν την παγωμένη σιωπή του χιονιού -και του θανάτου- αναγκάζοντας τον συντετριμμένο πατέρα να αναζητήσει τρόπους να το ταϊσει. Το ημερολόγιο καταγράφει την προσπάθεια της επιβίωσης αλλά και της διαχείρισης της ήττας. «Ο θάνατος δεν είναι μεταδοτικός, η ήττα, ναι», γράφει στις σελίδες του.
Στην τρίτη ιστορία-ήττα μεταφερόμαστε σε μια φυλακή όπου γνωρίζουμε τον Χουάν, στρατιώτη υγειονομικού του δημοκρατικού στρατού που ανακρίνεται από έναν φασίστα συνταγματάρχη. Ο μοναδικός λόγος που ο Χουάν δεν έχει ακολουθήσει την πορεία προς το εκτελεστικό απόσπασμα όπως εκατοντάδες άλλοι ηττημένοι συγκρατούμενοί του, είναι επειδή κατά τη διάρκεια του πολέμου έτυχε να συναντήσει τον γιο του συνταγματάρχη, όταν τον είχαν συλλάβει οι δημοκρατικοί. Οι μέρες λοιπόν περνούν με ανακρίσεις που δεν έχουν να κάνουν με την αναζήτηση κάποιας ομολογίας, αλλά με εξιστόρηση όσων γνωρίζει ο Χουάν για την μοίρα του αιχμάλωτου γιου.
Παρά το γεγονός ότι ο γιος του ανακριτή ήταν ένα καθίκι πρώτης τάξεως, ο Χουάν τον παρουσιάζει ως γνήσιο πατριώτη, έναν πραγματικό πολεμιστή, πιστό στις ιδέες του για μια ένδοξη Ισπανία. Χτίζοντας ψεύτικες ιστορίες, κερδίζει μέρες, καθώς ο πατέρας που δεν γνωρίζει ότι ο γιος του έχει ήδη εκτελεστεί απ' τους δημοκρατικούς, θέλει λοιπόν ν' ακούει τις ιστορίες ξανά και ξανά, μιας και αυτές είναι ο μοναδικός σύνδεσμος με το αγνοούμενο παιδί του. Και οι μέρες περνούν ώσπου...
Στην τέταρτη και τελευταία ιστορία-ήττα -και ίσως την πιο δυνατή απ' όλες- η οποία έδωσε και τον τίτλο στο βιβλίο,
ο αναγνώστης μεταφέρεται στη Μαδρίτη του 1942, εκεί που ζουν ο Ρικάρντο με την Ελένα και τον γιο τους Λορένθο. Ο Ρικάρντο για τις Αρχές είναι αγνοούμενος και κρύβεται στο σπίτι απ' όπου δεν βγαίνει ποτέ.
Την καθημερινότητα σπάει το ενδιαφέρον που δείχνει ένας μοναχός, δάσκαλος του Λορένθο και πιστός φρανκικός, για το μικρό αγόρι και στη συνέχεια για την μητέρα του. Ένα ενδιαφέρον που ξεδιπλώνεται σελίδα με τη σελίδα και αναδεικνύει το μεγάλο ταλέντο του Μέντεθ στην ψυχογράφηση των ηρώων του. Η ιστορία απλώνεται με την μαεστρία που η αράχνη υφαίνει τον ιστό της. Ο αναγνώστης απ' τη μια διαβάζει τις εξομολογήσεις του ιερέα προς τον Θεό, εξομολογήσεις που αποκαλύπτουν την καταπιεσμένη του φύση, την θρησκοληψία του, την ροπή προς την αμαρτία, την ανάγκη του να ξεριζώσει από μέσα του όλα όσα έκανε στη διάρκεια του Εμφυλίου. Ένας άτακτος σωρός από εμμονές, αντιθέσεις, ενοχές, πασπαλισμένος με λατινικές ρήσεις και μια δοκιμαζόμενη για τα καλά πίστη.
Απ' την άλλη έχουμε τον συγγραφέα που εμβόλιμα αφηγείται την ιστορία και η τρίτη ματιά έρχεται απ' τον μικρό Λορένθο που αναπολεί κάποια χρόνια μετά εκείνες τις μέρες, τον πατέρα του, την μητέρα του, τον μοναχό-δάσκαλο που τον τιμώρησε ένα πρωί γιατί δεν τραγούδησε τον φρανκικό ύμνο παρέα με τα υπόλοιπα παιδιά.
Το βιβλίο αυτό δεν το αφήνεις εύκολα απ' τα χέρια σου. Έχει δύναμη, έχει ψυχή, έχει ύφος, έχει λέξεις σωστά τοποθετημένες, ικανές να οργώσουν το μυαλό, την ψυχή, την καρδιά του αναγνώστη. Το βιβλίο του Μέντεθ ανήκει στην κατηγορία που ονομάζουμε «κλασική λογοτεχνία».
ΤΑ ΤΥΦΛΑ ΗΛΙΟΤΡΟΠΙΑ
του Αλμπέρτο Μέντεθ
σελ. 200-εκδ. Πάπυρος, σειρά Letras
μτφ. Κωνσταντίνος Παλαιολόγος (εξαιρετική μετάφραση απ' τον καθηγητή νεοελλ. σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Γρανάδα)
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου