O Ανθρώπινος Παράγοντας, του Γκράχαμ Γκριν

Ένα μυθιστόρημα για κατασκόπους, για τον Ψυχρό Πόλεμο που καλά κρατεί, ένα ψυχογράφημα για έναν κουρασμένο και μοναχικό ήρωα (όπως είναι σχεδόν όλοι οι ήρωες του Γκριν), μια αναγνωστική απόλαυση χάρις στην εξαιρετική μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη. Ήταν το δεύτερο βιβλίο των φετινών διακοπών και ο πραγματικός λόγος που με ώθησε να ενεργοποιήσω και πάλι το μπλογκ για να γράψω δυο λόγια γι' αυτήν την αναγνωστική εμπειρία.

Ο Μόρις Κάσελ είναι ο ήρωας του Γκριν. Ένας τυπικός Βρετανός, μεσήλικας κατάσκοπος παλαιάς κοπής που έπειτα από κάποια χρόνια στο αγωνιστικό πεδίο των μυστικών υπηρεσιών έχει επιστρέψει στη Βρετανία κι εργάζεται σε θέση γραφείου στην ΜΙ6. Είναι ένας ήρωας που από την πρώτη στιγμή που τον συναντάς αποπνέει μια εσωτερική κούραση για όλο αυτό το παιχνίδι εξουσίας και κυριαρχίας στο οποίο συμμετείχε και ο ίδιος για κάποια χρόνια, έχοντας ενεργό ρόλο στη Ν. Αφρική. Εκεί δηλαδή που γνώρισε και τη γυναίκα της ζωής του, την Σάρα, την οποία και κατάφερε να σώσει από το καθεστώς του απαρτχάιντ, να την φέρει στην Αγγλία και να χαρίσει στην ίδια και στον γιο της μια κανονική ζωή. 

Στην Αγγλία ζουν πλέον μια καθημερινότητα που θα μπορούσε να την περιγράψει κανείς ως βαρετή. Ζώντας σε προάστιο, ο Κάσελ παίρνει καθημερινά το τρένο για το Λονδίνο, ασχολείται με τυπικές υποθέσεις στο γραφείο, έχοντας στο πλευρό του ένα νεότερο συνάδελφο ονόματι Ντέιβις, ο οποίος φαίνεται ότι αναζητά λίγη δράση και όνειρό του αποτελεί η τοποθέτηση σε κάποιο πόστο του εξωτερικού με μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Στον ελεύθερο χρόνο του ο Κάσελ επισκέπτεται ένα βιβλιοπωλείο αναζητώντας συγκεκριμένα βιβλία και κάνει τα ψώνια του σπιτιού, επιμένοντας πάντα σε ένα καλό τυρί και σε γενναίες ποσότητες από ουίσκι J&B.

Κι όμως, δεν πεθαίνει από βαρεμάρα ο αναγνώστης. Κι αυτό επειδή η ψυχογράφηση του ήρωα από τον Γκριν γίνεται με τέτοιο τρόπο που σε οδηγεί να γυρίσεις την επόμενη σελίδα και μετά την άλλη και την μεθεπόμενη, καθώς φαντάζεσαι/υποθέτεις πως κάποιον λάκκο έχει η φάβα. Ομολογουμένως, αν έχεις διαβάσει αρκετά μυθιστορήματα αυτού του είδους και όντας υποψιασμένος, τον λάκκο τον βλέπεις από νωρίς, κατά συνέπεια αυτό που μένει είναι να συνεχίσεις να διαβάζεις ώστε να διαπιστώσεις την κατάληξη του ήρωα. Κι εκεί είναι το σημείο που ο Γκριν δεν σε απογοητεύει, καθώς το νήμα της αφήγησης ξετυλίγεται με τέτοιο τρόπο μπροστά στα μάτια σου που δεν μπορεί παρά να σε γοητεύσει. 

Μια διαρροή στο τμήμα και μια έρευνα που διατάζεται από τους άνωθεν, θα αποτελέσει την θρυαλλίδα των εξελίξεων. Στις σελίδες θα παρελάσουν οι πρωταγωνιστές του παιχνιδιού, ο Κάσελ, ο αρχηγός της MI6, με τον κωδικό όνομα C (στις ταινίες του Τζέιμς Μποντ γνωστός ως Μ), ένας γιατρός με μια διαβολεμένη εμμονή στο ψάρεμα πέστροφας, ένας μονόχνωτος συνταγματάρχης που θα αναλάβει την έρευνα της διαρροής, ένας ευγενικός βιβλιοπώλης που ανησυχεί για το παιδί του κι ένα σκηνικό αγγλικής εξοχής που διακόπτεται περιστασιακά από τις αναμνήσεις και τα μυστικά που κρύβει ο Κάσελ, από το όχι και τόσο μακρινό παρελθόν του. 

Στο βιβλίο πέφτει όλος κι όλος ένας πυροβολισμός. Δεν υπάρχουν σκηνές καταδίωξης. Ούτε και περιγραφές έντασης, αγωνίας ή μεγάλου μυστηρίου. Υπάρχει όμως μια αξιοζήλευτη ροή, δυνατοί χαρακτήρες και μια αίσθηση μελαγχολίας (τουλάχιστον έτσι την αντιλήφθηκα εγώ) για έναν κόσμο που ο συγγραφέας γνωρίζει ήδη ότι πνέει τα λοίσθια, τουλάχιστον στην μορφή που τον γνώρισε ο ίδιος μετά το πέρας του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η πολιτική ματιά του Γκριν δεν απουσιάζει, με την συμπάθειά του στον σοσιαλισμό να εκφράζεται ποικιλότροπα στις σελίδες, όπως και η απέχθειά του για τα ρατσιστικά καθεστώτα, όπως αυτό της Ν. Αφρικής. 

*Το βιβλίο μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το 1980 σε σκηνοθεσία Ότο Πρέμινγκερ και με πρωταγωνιστές του Ντέρεκ Τζάκομπι και σερ Ρίτσαρντ Ατένμπορο. 

Ο ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ
του Γκράχαμ Γκριν
σελ. 334 - εκδ. Πόλις
μτφ. Αχιλλέας Κυριακίδης