Αϊ Στράτης, Θυμήματα Εξορίας, του Κώστα Βάρναλη
Ο Κώστας Βάρναλης ήταν κομμουνιστής και οι κομμουνιστές ήταν... επικίνδυνοι τότε, σύμφωνα με τον Βενιζέλο, αρχικά, και με τους διαδόχους του στη συνέχεια. Είχαν προηγηθεί εξάλλου δεκάδες εργατικές κινητοποιήσεις με αιτήματα που έως πριν λίγα χρόνια τα θεωρούσαμε δεδομένα -μιας και κάποιοι αγωνίστηκαν γι' αυτά- αλλά τώρα τ' αναζητούμε ξανά ως «παροχές», τις οποίες η οικονομική πολιτική της Ευρώπης δεν αναγνωρίζει. Αλλά ας μην ξεφεύγουμε απ' το θέμα.
Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε τρία μέρη. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει τις θύμησες του ποιητή απ' την εξορία, οι οποίες στην πλειοψηφία τους δημοσιεύτηκαν αργότερα στην εφημερίδα Ανεξάρτητος. Κάποιες άλλες, λιγότερες, δημοσιεύτηκαν στον Ριζοσπάστη, όταν ο Βάρναλης τα έσπασε με τον Ανεξάρτητο.
Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει επιστολές, απ' το αρχείο Βάρναλη, του ποιητή με την σύζυγό του Δώρα Μοάτσου αλλά και με άλλους όσο βρισκόταν στην εξορία, ενώ το τρίτο και τελευταίο μέρος, περιλαμβάνει ποιήματα του Βάρναλη που γράφτηκαν στον Αϊ Στράτη. Η έκδοση συμπληρώνεται από ένα παράρτημα που βοηθά τον αναγνώστη να κατανοήσει καλύτερα την εποχή και την πολιτική κατάσταση που επικρατούσε τότε.
Ο Βάρναλης είναι 50 ετών όταν εξορίζεται. Για την εποχή εκείνη, θεωρούνταν γέρος. Καλείται να ζήσει σε ένα νησί μαζί με άλλους 150 εξόριστους όπου το καράβι πιάνει μια φορά την εβδομάδα και αυτό αν το επιτρέπει ο καιρός. Γιατρός δεν υπάρχει, ενώ οι φυσικές ανάγκες γίνονται έξω, σε ρεματιές και χωράφια, βρέξει, χιονίσει. Οι εξόριστοι οργανώνονται σε κολλεκτίβα και μοιράζουν τις εργασίες που θα κάνουν την διαβίωσή τους στο νησί υποφερτή. Άλλοι αναλαμβάνουν να κόβουν ξύλα, άλλοι να μαγειρεύουν, κάποιος κάνει τον τσαγκάρη, κάποιος τον ράφτη, άλλοι συμμετέχουν στο ψάρεμα, μιας και η θάλασσα είναι ο βασικός τροφοδότης του τραπεζιού τους. Ο Βάρναλης συνηθίζει να σηκώνει νωρίς το πρωί, να επισκέπτεται έναν απ' τους δύο καφενέδες του νησιού και να κάθεται να γράφει. Ποτέ και σε καμία περίπτωση δεν βαρυγκομά. Αντιθέτως, στις επιστολές προς την σύζυγό του εμφανίζεται θαρραλέος και προσπαθεί να της τονώσει το ηθικό, λέγοντάς της πως όλο αυτό θα τελειώσει σύντομα.
Την ίδια ώρα στην Ευρώπη και κυρίως στην Γαλλία, ένα κύμα συμπαράστασης προς τους εξόριστους όλο και μεγαλώνει. Στην Ελλάδα, έχει επανέλθει η βασιλεία μετά το νόθο δημοψήφισμα της κυβέρνησης Κονδύλη. Κάπου 70.000 και πλέον Γάλλοι πολίτες (μεταξύ των οποίων εκατοντάδες διανοούμενοι) ζητούν με επιστολή τους προς τον βασιλιά της Ελλάδας την απελευθέρωση του Βάρναλη, του Γληνού και των υπόλοιπων εξορίστων στα απομονωμένα νησιά.
Η δικαίωση για τον Βάρναλη αλλά και για αρκετούς άλλους, θα έρθει στις αρχές του 1936. Αλίμονο, ο αγώνας κατά του φασισμού, θα έχει πολύ δρόμο ακόμα.
Το βιβλίο το διάβαζα παράλληλα με την «Μάνη» του Πάτρικ Λη Φέρμορ. Τα δύο βιβλία έχουν χρονική απόσταση μεταξύ τους 17 χρόνια, καθώς ο άγγλος συγγραφέας βρέθηκε στην Μάνη το 1952. Χρειάστηκε βέβαια να περάσουν 6 χρόνια για να το συγγράψει στην Ύδρα το 1958, ωστόσο δεν μπορεί κανείς να μην παρατηρήσει τις έντονες διαφορές που αναδύονται ανάμεσα στις σελίδες των δύο βιβλίων, σε εποχές ιδιαίτερα ταραγμένες για την Ελλάδα, προ και μετά Εμφυλίου. Απ' τη μια ο κομμουνιστής εξόριστος, ανάμεσα σε χωρικούς που τον νοιάζονται και τον συμπονούν, απ' την άλλη ο φιλομοναρχικός συγγραφέας ανάμεσα σε Μανιάτες φιλοβασιλικούς που παρά την απύθμενη φτώχεια τους, παρά το γεγονός ότι δεν έχουν στον ήλιο μοίρα (και δεν πρόκειται να έχουν), κομπάζουν για την ήττα των αριστερών στον Εμφύλιο, τους οποίους μάλιστα χαρακτηρίζουν είτε ως «δαίμονες» είτε ως «άγρια σκυλιά». Αλλά για το βιβλίο του Φέρμορ θα τα πούμε αναλυτικότερα σε άλλη ανάρτηση.
ΑΪ ΣΤΡΑΤΗΣ-ΘΥΜΗΜΑΤΑ ΕΞΟΡΙΑΣ
του Κώστα Βάρναλη
(επιμέλεια Ηρακλής Κακαβάνης)
σελ. 297-εκδ. Καστανιώτη
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου