Οι 7 Ηγέτες του Πολέμου (1918-1945), του Μαρκ Φερό
Πολ Βαλερύ
Μέρος αυτού του βιβλίου διαβαζόταν την περίοδο που είχε ξεσπάσει το νέο σήριαλ της διαμάχης για την εξίσωση του κομμουνισμού με το ναζισμό. Είναι ευχής έργον που για σύγχρονους ιστορικούς όπως ο Φερό, δεν τίθεται καν τέτοιο ζήτημα, αντιθέτως, με γνώμονα πάντα την καταγεγραμμένη Ιστορία και τις πηγές (πράγμα άγνωστο σε πολλούς... όψιμους αναθεωρητές της κυρίως εντός των τειχών), αναδεικνύει τις ευθύνες, αλλά και τις στρατηγικές κινήσεις κάθε πλευράς, από τη λήξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου έως και τη λήξη του Δεύτερου.
Ρούζβελτ, Χίτλερ, Στάλιν, Μουσολίνι, Ντε Γκολ, Χιροχίτο, Τσόρτσιλ. Επτά ηγέτες, επτά αυτοκρατορίες που πρωτοστάτησαν στο πεδίο της Ιστορίας που συγκλόνισε τον 20ο αιώνα. Μια αφήγηση που αρχίζει με το τέλος του Α Παγκοσμίου Πολέμου και καταλήγει στο τέλος του Β', μέσα απ' τη σκοπιά του κάθε ηγέτη ξεχωριστά. Κινήσεις τακτικής, διπλωματίας, συμμαχίες και αντιπάθειες, ιδεολογίες και εμμονές, σωστά και λάθη, όλα μπαίνουν στο μύλο της Ιστορίας και συνθλίβονται κάτω απ' την ερευνητική ματιά των μελετητών της. Η σκόνη που κατακάθεται και απομένει είναι το αποτέλεσμα της Ιστορίας της ίδιας.
Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν την αίσθηση ότι ο Β' Παγκόσμιος πόλεμος ήταν μια αντιπαράθεση του Καλού με το Κακό. Πρόκειται για μια παιδαριώδη, υπεραπλουστεμένη θέαση των γεγονότων. Και οι δύο πόλεμοι και ειδικά ο Β' Παγκόσμιος ήταν αποτέλεσμα συγκεκριμένων πολιτικών, σύγκρουσης, πρωτίστως, οικονομικών συμφερόντων, διαχείρισης δεδομένων, τέλος πάντων χαρακτηριζόταν από πολλά περισσότερα, σημαντικότερα και κυρίως βαθύτερα αίτια από μια ολέθρια σύγκρουση που έγινε προκειμένου να εξοβελιστεί απ' το πλαίσιο της Ιστορίας ένας τρελός ηγέτης που εκπροσωπούσε το απόλυτο Κακό.
Χάρη στην μαρξιστική σκέψη η Ιστορία απ' τις αρχές του 20ου αιώνα έπαψε να είναι μια απλή καταγραφή των γεγονότων, αλλά μια κριτική Επιστήμη που αντλούσε και ανέλυε πληροφορίες απ' τις πηγές, λαμβάνοντας υπόψιν και άλλους παράγοντες που διαμόρφωσαν τα γεγονότα (εθνοτικούς, κοινωνιολογικούς, οικονομικούς κ.λπ.). Κάπως έτσι η Ιστορία έπαψε να είναι γραμμένη από το μελάνι της «υγρής προκατάληψης», όπως πολύ εύστοχα είχε γράψει ο Μαρκ Τουέιν. Σίγουρα, δε, έπαψε να γράφεται απ' τους νικητές όπως τόσο αυτάρεσκα είχε ομολογήσει ο Ουίνστον Τσόρτσιλ.
Η αλήθεια είναι ότι γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα για την Ιστορία, καθώς το κομμάτι εκείνο που διδάσκεται στα σχολεία είναι εντελώς επιφανειακό και καταγραφικό. Δικαίως εν μέρει. Η Ιστορία απαιτεί πολύ χρόνο και διάθεση να ασχοληθείς μαζί της ώστε να προσεγγίσεις το επίκεντρο των γεγονότων. Σε διαφορετική περίπτωση μένεις σε κάποια τσιτάτα, απομονώνεις γεγονότα και τα χρησιμοποιείς κατά το δοκούν και διατηρείς περίφημα μια ημιμάθεια την οποία πουλάς ως ευρυμάθεια σε κάποιους που σε διαβάζουν. Αυτό το τελευταίο σχόλιο περιγράφει πολλούς συναδέλφους μου στον δημοσιογραφικό χώρο οι οποίοι εξυπηρετώντας συγκεκριμένη «γραμμή», έκαναν παντιέρα τη συμφωνία Ρίμεντροπ-Μολότοφ του 1939 για να «αποδείξουν» ότι η σταλινική ΕΣΣΔ τα είχε κάνει πλακάκια με την χιτλερική Γερμανία. Άρα, «τί έτι χρείαν έχομεν μαρτύρων;» Ο κομμουνισμός εξισώνεται με το ναζισμό. Υπάρχει μια σημαντική επισήμανση εδώ. Δεν ανέφεραν ούτε και ανέλυσαν πως φτάσαμε σε αυτή τη συμφωνία, ποιες συμφωνίες είχαν προηγηθεί αυτής και ποιοι ήταν εκείνοι που ουσιαστικά την προκάλεσαν.
Αυτό λοιπόν δεν λέγεται ανάγνωση της Ιστορίας. Λέγεται δημοσιογραφικός κομπογιαννιτισμός.
Ευτυχώς που οι αναγνωρισμένοι και σοβαροί ιστορικοί, όπως καλή ώρα ο Φερό, με βιβλία σαν κι αυτό έρχονται να αποδομήσουν αυτή την εξαιρετικά επιπόλαιη και επικίνδυνση τελικά αναθεώρηση της Ιστορίας, η οποία επιχείρεται συστηματικά (δειλά στην αρχή με την άνοδο του νεοφιλελευθερισμού στη δεκαετία του '80 και απροκάλυπτα στη συνέχεια μετά την πτώση του Κομμουνισμού το 1989). Τη συγκεκριμένη συστηματική προσπάθεια περιγράφει έξοχα ο καθηγητής του πανεπιστημίου Κορνέλ της Νέας Υόρκης, Έντσο Τραβέρσο, στα βιβλία του «Τι απέγιναν οι διανοούμενοι» και «Αριστερή Μελαγχολία», ωστόσο με αυτά θα ασχοληθούμε σε άλλες δημοσιεύσεις.
Η ιστορική πραγματικότητα λέει πως η σπίθα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου άναψε απ' τις στάχτες του Α΄. Λέει επίσης πως η Οκτωβριανή Επανάσταση με όσα καινούργια έφερνε για τον Άνθρωπο ήταν εκείνη που αποτελούσε κόκκινο πανί για τις αστικές ή μοναρχικές κυβερνήσεις της Δύσης οι οποίες για ένα διάστημα χρησιμοποίησαν τον εθνικοσοσιαλισμό του Χίτλερ για να την αντιμετωπίσουν. Μόνο που την πέτρα την έχεις υπό τον έλεγχό σου μόνο για εκείνο το διάστημα που την κρατάς στο χέρι σου. Αν φύγει, χάνεις τον έλεγχό της. Από εκεί και πέρα μετράς νεκρούς.
*Ο γάλλος ιστορικός Marc Ferro γεννήθηκε στο Παρίσι το 1924. Είναι διευθυντής σπουδών στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales και συνδιευθυντής του έγκυρου περιοδικού "Annales". Συγγραφέας πολλών μελετών για το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ειδικός στη σοβιετική επανάσταση, δημοσίευσε πολλά βιβλία σχετικά με τη ρωσική κοινωνία, της οποίας είναι καλός γνώστης. Ασχολείται επίσης με τους τρόπους αφήγησης της ιστορίας στις νεότερες γενιές. Από το 1989 είναι παρουσιαστής στην τηλεοπτική εκπομπή "Παράλληλη ιστορία" (Histoire Parallell) σε κανάλι της γαλλικής τηλεόρασης και συνεργάτης του τηλεοπτικού σταθμού "Histoire".
ΟΙ 7 ΗΓΕΤΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1918-1945)
του Μαρκ Φερό
σελ. 543-εκδ. Μεταίχμιο
μτφ. Ευγενία Γραμματικοπούλου
Μέρος αυτού του βιβλίου διαβαζόταν την περίοδο που είχε ξεσπάσει το νέο σήριαλ της διαμάχης για την εξίσωση του κομμουνισμού με το ναζισμό. Είναι ευχής έργον που για σύγχρονους ιστορικούς όπως ο Φερό, δεν τίθεται καν τέτοιο ζήτημα, αντιθέτως, με γνώμονα πάντα την καταγεγραμμένη Ιστορία και τις πηγές (πράγμα άγνωστο σε πολλούς... όψιμους αναθεωρητές της κυρίως εντός των τειχών), αναδεικνύει τις ευθύνες, αλλά και τις στρατηγικές κινήσεις κάθε πλευράς, από τη λήξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου έως και τη λήξη του Δεύτερου.
Ρούζβελτ, Χίτλερ, Στάλιν, Μουσολίνι, Ντε Γκολ, Χιροχίτο, Τσόρτσιλ. Επτά ηγέτες, επτά αυτοκρατορίες που πρωτοστάτησαν στο πεδίο της Ιστορίας που συγκλόνισε τον 20ο αιώνα. Μια αφήγηση που αρχίζει με το τέλος του Α Παγκοσμίου Πολέμου και καταλήγει στο τέλος του Β', μέσα απ' τη σκοπιά του κάθε ηγέτη ξεχωριστά. Κινήσεις τακτικής, διπλωματίας, συμμαχίες και αντιπάθειες, ιδεολογίες και εμμονές, σωστά και λάθη, όλα μπαίνουν στο μύλο της Ιστορίας και συνθλίβονται κάτω απ' την ερευνητική ματιά των μελετητών της. Η σκόνη που κατακάθεται και απομένει είναι το αποτέλεσμα της Ιστορίας της ίδιας.
Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν την αίσθηση ότι ο Β' Παγκόσμιος πόλεμος ήταν μια αντιπαράθεση του Καλού με το Κακό. Πρόκειται για μια παιδαριώδη, υπεραπλουστεμένη θέαση των γεγονότων. Και οι δύο πόλεμοι και ειδικά ο Β' Παγκόσμιος ήταν αποτέλεσμα συγκεκριμένων πολιτικών, σύγκρουσης, πρωτίστως, οικονομικών συμφερόντων, διαχείρισης δεδομένων, τέλος πάντων χαρακτηριζόταν από πολλά περισσότερα, σημαντικότερα και κυρίως βαθύτερα αίτια από μια ολέθρια σύγκρουση που έγινε προκειμένου να εξοβελιστεί απ' το πλαίσιο της Ιστορίας ένας τρελός ηγέτης που εκπροσωπούσε το απόλυτο Κακό.
Χάρη στην μαρξιστική σκέψη η Ιστορία απ' τις αρχές του 20ου αιώνα έπαψε να είναι μια απλή καταγραφή των γεγονότων, αλλά μια κριτική Επιστήμη που αντλούσε και ανέλυε πληροφορίες απ' τις πηγές, λαμβάνοντας υπόψιν και άλλους παράγοντες που διαμόρφωσαν τα γεγονότα (εθνοτικούς, κοινωνιολογικούς, οικονομικούς κ.λπ.). Κάπως έτσι η Ιστορία έπαψε να είναι γραμμένη από το μελάνι της «υγρής προκατάληψης», όπως πολύ εύστοχα είχε γράψει ο Μαρκ Τουέιν. Σίγουρα, δε, έπαψε να γράφεται απ' τους νικητές όπως τόσο αυτάρεσκα είχε ομολογήσει ο Ουίνστον Τσόρτσιλ.
Η αλήθεια είναι ότι γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα για την Ιστορία, καθώς το κομμάτι εκείνο που διδάσκεται στα σχολεία είναι εντελώς επιφανειακό και καταγραφικό. Δικαίως εν μέρει. Η Ιστορία απαιτεί πολύ χρόνο και διάθεση να ασχοληθείς μαζί της ώστε να προσεγγίσεις το επίκεντρο των γεγονότων. Σε διαφορετική περίπτωση μένεις σε κάποια τσιτάτα, απομονώνεις γεγονότα και τα χρησιμοποιείς κατά το δοκούν και διατηρείς περίφημα μια ημιμάθεια την οποία πουλάς ως ευρυμάθεια σε κάποιους που σε διαβάζουν. Αυτό το τελευταίο σχόλιο περιγράφει πολλούς συναδέλφους μου στον δημοσιογραφικό χώρο οι οποίοι εξυπηρετώντας συγκεκριμένη «γραμμή», έκαναν παντιέρα τη συμφωνία Ρίμεντροπ-Μολότοφ του 1939 για να «αποδείξουν» ότι η σταλινική ΕΣΣΔ τα είχε κάνει πλακάκια με την χιτλερική Γερμανία. Άρα, «τί έτι χρείαν έχομεν μαρτύρων;» Ο κομμουνισμός εξισώνεται με το ναζισμό. Υπάρχει μια σημαντική επισήμανση εδώ. Δεν ανέφεραν ούτε και ανέλυσαν πως φτάσαμε σε αυτή τη συμφωνία, ποιες συμφωνίες είχαν προηγηθεί αυτής και ποιοι ήταν εκείνοι που ουσιαστικά την προκάλεσαν.
Αυτό λοιπόν δεν λέγεται ανάγνωση της Ιστορίας. Λέγεται δημοσιογραφικός κομπογιαννιτισμός.
Ευτυχώς που οι αναγνωρισμένοι και σοβαροί ιστορικοί, όπως καλή ώρα ο Φερό, με βιβλία σαν κι αυτό έρχονται να αποδομήσουν αυτή την εξαιρετικά επιπόλαιη και επικίνδυνση τελικά αναθεώρηση της Ιστορίας, η οποία επιχείρεται συστηματικά (δειλά στην αρχή με την άνοδο του νεοφιλελευθερισμού στη δεκαετία του '80 και απροκάλυπτα στη συνέχεια μετά την πτώση του Κομμουνισμού το 1989). Τη συγκεκριμένη συστηματική προσπάθεια περιγράφει έξοχα ο καθηγητής του πανεπιστημίου Κορνέλ της Νέας Υόρκης, Έντσο Τραβέρσο, στα βιβλία του «Τι απέγιναν οι διανοούμενοι» και «Αριστερή Μελαγχολία», ωστόσο με αυτά θα ασχοληθούμε σε άλλες δημοσιεύσεις.
Η ιστορική πραγματικότητα λέει πως η σπίθα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου άναψε απ' τις στάχτες του Α΄. Λέει επίσης πως η Οκτωβριανή Επανάσταση με όσα καινούργια έφερνε για τον Άνθρωπο ήταν εκείνη που αποτελούσε κόκκινο πανί για τις αστικές ή μοναρχικές κυβερνήσεις της Δύσης οι οποίες για ένα διάστημα χρησιμοποίησαν τον εθνικοσοσιαλισμό του Χίτλερ για να την αντιμετωπίσουν. Μόνο που την πέτρα την έχεις υπό τον έλεγχό σου μόνο για εκείνο το διάστημα που την κρατάς στο χέρι σου. Αν φύγει, χάνεις τον έλεγχό της. Από εκεί και πέρα μετράς νεκρούς.
*Ο γάλλος ιστορικός Marc Ferro γεννήθηκε στο Παρίσι το 1924. Είναι διευθυντής σπουδών στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales και συνδιευθυντής του έγκυρου περιοδικού "Annales". Συγγραφέας πολλών μελετών για το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ειδικός στη σοβιετική επανάσταση, δημοσίευσε πολλά βιβλία σχετικά με τη ρωσική κοινωνία, της οποίας είναι καλός γνώστης. Ασχολείται επίσης με τους τρόπους αφήγησης της ιστορίας στις νεότερες γενιές. Από το 1989 είναι παρουσιαστής στην τηλεοπτική εκπομπή "Παράλληλη ιστορία" (Histoire Parallell) σε κανάλι της γαλλικής τηλεόρασης και συνεργάτης του τηλεοπτικού σταθμού "Histoire".
ΟΙ 7 ΗΓΕΤΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1918-1945)
του Μαρκ Φερό
σελ. 543-εκδ. Μεταίχμιο
μτφ. Ευγενία Γραμματικοπούλου
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου